ΟΙ ΧΡΕΩΚΟΠΙΕΣ
Στις 10/3, η καλιφορνέζικη τράπεζα Silicon Valley Bank (SVB) έγινε η μεγαλύτερη τράπεζα που πτωχεύει από την οικονομική κρίση του 2008. Ήταν η 16η μεγαλύτερη αμερικανική εμπορική τράπεζα. Εξειδικευόταν σε δοσοληψίες με εταιρείες τεχνολογίας και υγειονομικής περίθαλψης και ιδιαίτερα σε επενδύσεις σε «start-up» εταιρείες.
Η χρεωκοπία της SVB πυροδοτήθηκε από σημαντικές ζημιές σε τίτλους επιχειρήσεων τις οποίες είχε δανείσει. Προσπάθησε να τις καλύψει με αύξηση μετοχικού κεφαλαίου που όμως προκάλεσε πανικό μεταξύ των βασικών εταιρειών τεχνολογίας στην Καλιφόρνια που διατηρούσαν τα μετρητά τους στην SVB. Το αποτέλεσμα ήταν αντί να αντλήσει κεφάλαια η SVB να χάνει μαζικά καταθέσεις. Η μετοχή της κατέρρευσε, συμπαρασύροντας και άλλες τράπεζες μαζί της. Οι συναλλαγές σε μετοχές της σταμάτησαν και απέτυχαν και οι προσπάθειες άντλησης κεφαλαίων ή εύρεσης αγοραστή, με αποτέλεσμα η Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων των ΗΠΑ (FDIC) να αναλάβει τον έλεγχο της. Η τελευταία είναι μια ανεξάρτητη κρατική υπηρεσία που ασφαλίζει τις τραπεζικές καταθέσεις και εποπτεύει τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Θα ρευστοποιήσει τα περιουσιακά στοιχεία της τράπεζας για να αποπληρώσει τους πελάτες της, συμπεριλαμβανομένων των καταθετών και των πιστωτών.
H χρεωκοπία της SVB δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό. Είχε προηγηθεί μία άλλη ρωγμή στο χρηματοπιστωτικό σύστημα στον αμαρτωλό τομέα των κρυπτονομισμάτων. Η τράπεζα κρυπτονομισμάτων Silvergate χρεωκόπησε μετά την κατάρρευση των τιμών και των συναλλαγών του bitcoin και άλλων κρυπτονομισμάτων (8/3/2023). Επιπλέον, την κατάρρευσή της SVB ακολούθησε γρήγορα (12/3/2023) το κλείσιμο της Signature Bank, δανείστριας του τομέα των κρυπτονομισμάτων.
Ο ΦΟΒΟΣ ΤΟΥ ΝΤΟΜΙΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
Όλα τα παραπάνω έχουν προκαλέσει φόβους σε όλα τα βασικά πολιτικο-οικονομικά κέντρα του καπιταλιστικού συστήματος για πυροδότηση αλυσσίδας (ντόμινο) χρεωκοπιών. Οι αντιδράσεις τους, όπως συνήθως, είναι ένας συνδυασμός στρουθοκαμηλισμού και εγρήγορσης.
Η ΕΕ και το ΗΒ βιάστηκαν να δηλώσουν ότι επηρεάζονται λίγο από τα συμβάντα. Ταυτόχρονα όμως το αγγλικό υποκατάστημα της SVB πωλείται κυριολεκτικά αντί πινακίου φακής.
Αντιθέτως, οι ΗΠΑ ενεργοποίησαν – εκμεταλλευόμενες και το κενό του Σαββατοκύριακου – μία σειρά διαθέσιμα εργαλεία τους (φανερά και συγκαλυμμένα) για να αποσοβηθεί το ντόμινο. Εκτός από καθησυχαστικές δηλώσεις και επηρεασμό του δημόσιου κλίματος, το Υπουργείο Οικονομικών, η FDIC και η Fed ανακοίνωσαν ένα νέο Πρόγραμμα Τραπεζικής Χρηματοδότησης (BTFP), το οποίο προσφέρει δάνεια έως και ενός έτους για τα θεσμικά ιδρύματα έναντι ομολόγων και ορισμένων άλλων εξασφαλίσεων. Οι εξασφαλίσεις θα ληφθούν στην ονομαστική αξία αντί για τις τιμές της αγοράς, αποφεύγοντας τις αναγκαστικές πωλήσεις ως απάντηση στον φόβο χρεωκοπίας. Επιπλέον, εγγυήθηκαν οι καταθέσεις των δύο χρεωκοπημένων τραπεζών (συμπεριλαμβανομένων και εκείνων πάνω από το θεσμικό όριο των 250.000 USD).
Επίσης, οι ρυθμιστικές αρχές επεξεργάζονται νέες διαδικασίες ελέγχων πρόληψης τραπεζικών καταρρεύσεων.
Οι κινήσεις αυτές αποσκοπούν στην αποφυγή εκδήλωσης πανικού στις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου την επαύριο των χρεωκοπιών. Κάτι τέτοιο θα προκαλούσε ανεξέλεγκτη χιονοστιβάδα και ενδεχομένως ένα κραχ. Τα συστημικά κέντρα έχουν αρκετή πείρα – εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν – για να αποφύγουν τέτοιες χιονοστιβάδες. Όμως αυτό που αδυνατούν να επιτύχουν είναι να επιλύσουν τις βαθύτερες αντιφάσεις του συστήματος που τις γεννούν.
Η ΛΥΔΙΑ ΛΙΘΟΣ ΤΗΣ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΥΩΠΙΚΕΣ ΣΥΣΤΗΜΙΚΕΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ
Οι ενδο-συστημικές αντιπαραθέσεις για τις χρεωκοπίες εστιάζουν σε δύο σημεία. Πρώτο, οι σοσιαλφιλελεύθερες απόψεις επιρρίπτουν την ευθύνη στην απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος επί Τραμπ (απόσυρση του νόμου Dodd-Frank το 2018), που χαλάρωσε την εποπτεία επί των τραπεζών. Δεύτερο, οι οπαδοί μίας χαλαρότερης νομισματικής πολιτικής (και μαζί τους και οι αγορές) υποστηρίζουν ότι οι γρήγορες αυξήσεις επιτοκίων πνίγουν τις επιχειρήσεις.
Πρόκειται για μυωπικούς καυγάδες που εθελοτυφλούν μπροστά στις ανυπέρβλητες θεμελιακές αντιφάσει του καπιταλισμού. Η Μαρξιστική Πολιτική Οικονομία τοποθετεί εύστοχα στον πυρήνα αυτών των καπιταλιστικών προβλημάτων την μακροχρόνια πτωτική τάση της κερδοφορίας. Η θέση αυτή επιβεβαιώνεται και στις σημερινές χρεωκοπίες, διαψεύδοντας ξανά τις επιπόλαιες θεωρίες χρηματιστικοποίησης. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα – το οποίο ποτε δεν έκοψε τον ομφάλιο λώρο του με την καπιταλιστική κερδοφορία αντίθετα με τις «χρηματιστικοποιητικές» αφέλειες – συμπιέζεται από το δίπολο μιας επικείμενης ύφεσης: πτώση κερδών και πτώση τιμών των επιχειρηματικών περιουσιακών στοιχείων λόγω αύξησης επιτοκίων.
Η κερδοφορία ανέκαμψε γρήγορα – μετά την πανδημική κρίση – μόλις επανεκκινήθηκε η οικονομία. Όμως η ανάκαμψη δεν κάλυψε πλήρως τις απώλειες της κρίσης. Επιπλέον, γρήγορα σκόνταψε στην υπερσυσσώρευση του κεφαλαίου και στην αύξηση του κόστους παραγωγής που εκδηλώθηκε με την άνοδο του πληθωρισμού. Έτσι, ακόμη και συστημικά κέντρα (π.χ. JP Morgan) εκτιμούν ότι η κερδοφορία έχει ξαναπάρει την κατιούσα.
Ο πληθωρισμός περιπλέκει περισσότερο την κατάσταση. Η αναιμική καπιταλιστική μεγέθυνση προκάλεσε πραγματικές (και όχι απλά νομισματικές) αιτίες αύξησης τιμών. Αυτές επιδεινώθηκαν από την συστηματική αύξηση του περιθωρίου κέρδους των επιχειρήσεων μέσω ήπιας αύξησης των τιμών (δηλαδή πληθωρισμού κερδών). Όμως αυτό γρήγορα έγινε ανεξέλεγκτο, λόγω των εντεινόμενων ιμπεριαλιστικών συγκρούσεων αλλά και της αδυναμίας περαιτέρω αύξησης της εκμετάλλευσης της εργασίας. Οι πρώτες κατακερματίζουν αλυσσίδες παραγωγής και αυξάνουν τα κόστη. Η «ξαφνική» εμφάνιση έλλειψης εργατικού δυναμικού δείχνει ότι το κεφάλαιο, υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν μπορεί να αυξήσει ραγδαία το ποσοστό υπεραξίας και να αντιρροπήσει την πτώση κερδοφορίας.
Έτσι το σύστημα αντιμετωπίζει το δίδυμο χαμηλής κερδοφορίας και υψηλού πληθωρισμού. Στην προσπάθεια αντιμετώπισης του πληθωρισμού αυξάνει τα επιτόκια. Όμως αυτό επιδεινώνει περαιτέρω την κερδοφορία των επιχειρήσεων. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας είναι πολύ πιο ευάλωτος. Εξαρτάται από την κερδοφορία των παραγωγικών επιχειρήσεων. Ταυτόχρονα υποτιμούνται τα περιουσιακά στοιχεία του λόγω αύξησης επιτοκίων. Ο συνδυασμός αυτός οδηγεί τις πιο εκτεθειμένες τράπεζες στην χρεωκοπία. Όμως αυτό είναι μόνον η κορυφή του παγόβουνου.
Instituto Marxista de Economía
Stavros Mavroudeas Blog 